مسجد ، مکان مقدس مسلمانان،  هویت و ویژگی های ساختاری مشخصی دارد. این معماری آرام و معنوی ، افراد را به ایمان و وجود خدا نزدیک می کند. خانه اصلی پیامبر اسلام در مدینه (در عربستان سعودی کنونی) اولین مکان عبادت مسلمانان به شمار می رود و به عنوان الگویی برای معماری اولیه مساجد بوده است. بنایی از خشت و گل با اتاق هایی که در یک طرف از حیاطی مستطیل شکل و محصور قرار دارند. اندکی پس از آن، اختصاص فضاهای باز به مسلمانان برای تجمع و نماز خواندن، در مرکز شهرها بیشتر شد و در نتیجه چندین فضای عبادت با یک ویژگی مشترک جهانی، یعنی "جهت گیری همه آنها به سمت مکه" ، ایجاد شد.
فرآیند طراحی مسجد با یک فرم هندسی محصور آغاز شد که ایده معنویت و انزوا را تقویت می کرد. اندکی بعد، این نمونه اولیه از یک فضای ساده به ایده اولین مسجد رسمی تبدیل شد که به خاطر سالن بزرگ نمازخانه و مجموعه یا طاق نماهای وسیعش معروف است. نمونه های این الگو را می توان در اولین مسجد مدینه، معروف به مسجد قبا (622 میلادی)، مسجد قیروان در تونس (670 پس از میلاد)، و مسجد اموی در دمشق (715 پس از میلاد) مشاهده کرد که برخی از آنها جزئیات ستون‌هایی از معماری یونان و دوران روم باستان را در خود جای داده بودند. با این حال، نقش مساجد در طول سال‌ها از مکانی برای عبادت تبدیل شد به یک معماری که به احیای ارزش‌های اسلام کمک می‌کند و در مواردی از جمله آموزش، تعلیمات مدنی و برگزاری مراسم آئینی به جامعه کمک می‌کند.
اسلام سه چیز را در برمی گیرد:باور(ایمان)، عمل به واجبات دینی(عبادت) و نوع دوستی و حق طلبی(احسان) که همگی مکمل یکدیگرند. در هسته شریعت دین، پنج رکن آن قرار دارد: ایمان، نماز، ذکات، روزه و حج
با توجه به اینکه نماز یک رکن اصلی و یک واجب دینی است، فضایی که مؤمنان در آن نماز می خوانند نقش زیادی در ارتباط روحی و جسمی بین نمازگزار، دین و خدا دارد.

اصولا نماز ۵ بار در روز اقامه می شود، در سه سطح فردی، جماعت و تمام جمعیت مسلمان انجام می شود که هر کدام از آن ها نوع خاصی از مسجد را دارند. مسجدی که برای نماز یومیه مورد استفاده قرار می گیرد معمولا کوچک ترین مقیاس مسجد است .مسجد جامع ظرفیت بیشتری دارد و برای نماز جماعت و جمعه استفاده می شود و مکه، خانه مسجدالحرام (مسجد مقدس)، پذیرای میلیون ها عبادت کننده برای زیارت است و نقطه کانونی است که همه مساجد به سمت آن جهت می گیرند.

از نظر معماری، سبک، چیدمان و تزئینات، یک مسجد بر اساس سال ساخت، مقیاسی که مورد استفاده قرار می گیرد، موقعیت جغرافیایی و سنت های منطقه ای که در آن ساخته شده است، تعریف می شود. اما از آنجایی که کارکرد آن جهانی است، ویژگی‌های معماری خاصی در تمام مساجد دیده می‌شود که عبارتند از : نمازخانه، محراب (طاقچه ای در دیوار که جهت مکه را نشان می‌دهد)، مناره، منبر (محلی که پیشوای نماز برای ایراد خطبه می ایستد) و وضوخانه.
با توجه به اینکه مسجد جامع باید بتواند کل جمعیت یک شهر یا روستا را در خود جای دهد، این سازه باید دارای یک نمازخانه بزرگ همراه با یک حیاط باز ، یک فواره و یک سیستم خنک کننده طبیعی باشد. این مساجد اغلب دارای دالان های سرپوشیده (معروف به ایوان) هستند که حیاط مرکزی را نیز احاطه کرده اند و مناطق سایه دار را برای نمازگزاران فراهم می کنند. گنبد، اگرچه به خودی خود اسلیمی نیست، اما در کنار مناره، از ویژگی‌های برجسته‌ی معماری است که در کنار کارکرد اولیه، به عنوان نشانه‌ ی شهری ارزش قابل توجهی دارد.

معماری مساجد ، در کنار ویژگی‌های مربوط به محیط و معماری ، شبیه به اکثر سازه‌های مذهبی، احساسات انسان را برمی‌انگیزد. معماران از طریق داستان سرایی ، مجموعه‌ای از فضاهای حیرت انگیز را ایجاد کرده‌اند که با بردن عبادت‌کننده به سفری دگرگون کننده در سراسر ساختمان ، فعل عبادت را تقویت می‌کنند. هیاهوی بیرون به تدریج رها می شود و احساس مقدس صمیمیت با خدای یگانه جایگزین می شود. نور طبیعی نیز به عنوان ابزاری برای تقویت این احساس معنویت وتقویت ارتباط بین زمین و ملکوت استفاده می شود که در ایجاد این حس قداست و عظمت نیز نقش دارد. دیوارها و نماهای داخلی با نوشته هایی که اغلب گزیده‌ای از قرآن  هستند یا جملات قصاری که بیشتر نمازگزار را به ایمان پیوند می‌دهد، آراسته شده است.

مساجد امروزی چگونه هستند؟
امروزه با توجه به عوامل جغرافیایی، محیطی و اجتماعی، نقش مساجد تجسم دوباره پیدا کرده است به گونه‌ای که مردم ایدئولوژی‌ها، فنون و آیین‌های جدید را با ایدئولوژی‌های موجود در هم آمیخته‌اند. امروزه مساجد با الهام از الگوهای سنتی، فضای داخلی خود را بازسازی می‌کنند تا در کنار هدف خود به عنوان یک فضای عبادت، مشوق عملکردهای جمعی در مسجد هم باشند. در مقیاس بافت منطقه ای، عناصر معماری سنتی نیز برای تکمیل بافت شهری و ویژگی‌های جغرافیایی اطراف آن، مانند استفاده از مصالح ساختمانی و تکنیک‌های ساختمانی نوآورانه ویا بومی، مورد آزمایش قرار گرفته‌اند.
در کشورهایی که فرهنگ‌ها و مذاهب متعددی را در خود جای داده‌اند، مساجد به‌عنوان یک ابزار ارتباط شهری عمل می‌کنند. معماران، با توجه به اینکه مساجد با کاربردهایی اضافی، فراتر از یک مکان عبادت تکمیل می شوند، نحوه تعامل کودکان، سایر عقاید مذهبی و غیرمسلمانان با فضا را در نظر می گیرند.

در حالی که برخی از مساجد به دلیل طرح‌های معماری مبتکرانه، بافت شناسی و انتخاب مصالح در سطح جهانی شناخته شده‌اند، همواره بحث‌هایی در مورد اینکه آیا این بنا‌ها نمونه ای واقعی از عبادتگاه‌های اسلامی رایج هستند یا خیر، وجود داشته است و این پرسش‌ مطرح می‌شود که چقدر طراحی این گونه مساجد ، بیش از حد معاصر است؟ چرا امروزه مساجد بدون مناره و گنبد ساخته می شوند درحالی که شاید شاخص ترین ویژگی آنها در مقیاس شهری همین مناره و گنبد باشد؟ ویژگی اسلامی مساجد چیست و چه ویژگی فرهنگی است که از نسل ها فراتر رفته و به عنوان یک نماد دینی پذیرفته شده است ؟
در ماه مارس سال جاری، در یک کنفرانس دو روزه در ریاض، عربستان سعودی،جشنواره جایزه عبداللطیف الفوزان برای معماری مساجد، برگزار شد تا بر وجود آشکار تضاد ایدئولوژیک، معماری و شهری که مساجد معاصر در سراسر جهان با آن مواجه هستند، تاکید شود. این تعارض از رابطه بین مساجد و بافت های شهری اطراف آنها، از جمله توزیع بصری و محیطی آنها، و همچنین مسئولیت های ضروری محیطی، اجتماعی، سیاسی و جمعیتی ناشی می شود. در طول این کنفرانس، معماران، معلمان اسلامی و دانشگاهیان نظرات خود را در مورد معماری مدرن مساجد به اشتراک گذاشتند. از منظر زیبایی شناسی، بسیاری بر این باورند که دیگر در مساجد معاصر «تواضع» مشهود نیست، اتفاقی که با قداست برجسته مسجد در تضاد است. در نقطه مقابل آنها مساجدی هم هستند که مثل یک شکل مکعبی ساده در وسط جنگل اند و هیچ نشانه ای از عبادتگاه بودن ندارند.موضوع دیگر مورد بحث این بود که با توجه به اینکه مادران فرزندانشان را با خود به مسجد می آورند، اما از لحاظ تجربه و مقیاس ، فضایی مشابه مردان، برایشان فراهم نیست.

در ادامه به مجموعه ای از مساجد پیشرفته و برنده جوایز نگاهی بیندازید.

افراد دارای مهارت در این زمینه

در صورتی که در این زمینه تخصص یا مهارتی دارید، پس از ثبت نام در سایت و تکمیل فرم مشخصات شخصی ، پروفایل خود را به لیست زیر اضافه نمایید .